محمد عابدالجابری؛ چرایی انحطاط مسلمانان و راه‌رهایی از آن

با گذشت چندین قرن از مواجهه اسلام با غرب، سؤال «چه باید کرد تا از انحطاط رهایی­یافت؟» همچنان دغدغۀ اصلی متفکران و اندیشمندان مسلمان است. هر متفکری با ارائۀ روشی خاص، دغدغۀ احیای سنت­های اسلامی را در سر می­پروراند و بدین­ترتیب طیف گوناگونی از راه­حل­ها پدید آمده­است. یکی از این راه­ها متعلق به محمد عابدالجابری، نواندیش عقل­گرای­مغربی است. به عقیدۀ عابدالجابری، جوامع­اسلامی، به دلیل غفلت از سنت ابن­رشد و عدم نقد میراث­ گذشتۀ خود در انحطاط و عقب­ماندگی به سر می­برند. عقل­عربی (نه الزاماً عقل­اسلامی) دارای ساختارهای مخصوصی است که آن­را از عقل­غربی متمایز می­کند. تکیه بر سنت­های­اسلامی و خوانشی­نوین از فلسفۀ اندلس مخصوصاً ابن­رشد می­تواند به سؤال «چه باید کرد تا از انحطاط رهایی­یافتِ؟» مسلمانان در عصر جدید پاسخ مطلوبی بدهد. به عقیدۀ وی، اندیشۀ ابن­رشد، دین و فلسفه را از هم جدا می­کند ؛ تسامح سیاسی و عقیدتی را مطلوب، نقد را عامل شکوفایی و عقل و دین را دارای کارویژه­های مخصوص خود می­داند؛ و عقل را ابزاری برای نقد معرفی می­کند. بنابراین از نظر وی، ضروری است جهت احیای این سنت­عقلانی دست به خوانشی نوین از فلسفۀ مغرب و اندُلُس بزنیم.